Τα έθιμα της 25ης Μαρτίου

Υπάρχουν ορισμένες περιοχές στην Ελλάδα που δίνουν μια άλλη διάσταση στον εορτασμό της 25ης Μαρτίου και δεν περιορίζονται σε θείες λειτουργίες, καταθέσεις στεφάνων και παρελάσεις, αλλά διοργανώνουν ξεχωριστές εκδηλώσεις που έχουν τις “ρίζες” τους σε βάθος χρόνου…

Στο Ελατοχώρι του νομού Πιερίας, την παραμονή του Ευαγγελισμού, ομάδες μικρών παιδιών και νεαρών ατόμων, έχοντας κρεμασμένα στο λαιμό κουδούνια από τα κοπάδια των προβάτων και κρατώντας στα χέρια φωτιές, γυρίζουν στους δρόμους του χωριού.

Σε κάθε σπίτι χτυπούν δυνατά τα κουδούνια, κάνοντας εκκωφαντικό θόρυβο και φωνάζοντας δυνατά να “φύγουν τα φίδια, να φύγουν οι σαύρες, έρχεται ο Ευαγγελισμός με το σπαθί στο χέρι”, ενώ στη συνέχεια συγκεντρώνονται στην πλατεία του χωριού και στήνουν μεγάλο γλέντι με κρασί και εδέσματα.

«Το έθιμο κρατάει από την εποχή της τουρκοκρατίας έως και σήμερα. Τα παιδιά γυρνούν σε όλο το χωριό, ενώ οι μεγαλύτεροι μαζεύουμε κέδρα στην πλατεία του χωριού. Εκεί ανάβουμε μεγάλες φωτιές και πηδάμε πάνω από τις φλόγες, ενώ καλωσορίζουμε την άνοιξη με χορούς και παραδοσιακά τραγούδια” δήλωσε ο πρόεδρος της τοπικής κοινότητας Ελατοχωρίου.

Κάτι ανάλογο συμβαίνει και σε περιοχές της Ηπείρου, την παραμονή του Ευαγγελισμού. Τα παιδιά ξεχύνονται στα χωράφια, χτυπώντας κατσαρόλες και ό,τι άλλο μαγειρικό σκεύος έχουν. Με το θόρυβο που κάνουν πιστεύουν πως διώχνουν τα φίδια, που εκείνη την ημέρα ξυπνούν από τη χειμερία τους νάρκη.

Αντίθετα, στη Σκιάθο, το νησί των Σποράδων, τα τελευταία χρόνια αναβιώνουν την 25η Μαρτίου τα έθιμα “εωθινό” και “λαμπαδηφορία”. Το εωθινό σημαίνει το εορταστικό ξύπνημα του νησιού, ανήμερα της γιορτής, στις 5 η ώρα το πρωί. Σε αυτή την εκδήλωση γιορτάζεται η Απελευθέρωση του Γένους.

Η λαμπαδηφορία γίνεται στις 8:30 το βράδυ, όπου μαθητές και ενήλικες ξεχύνονται στους δρόμους με λαμπάδες και κεριά. Πρόκειται για ένα έθιμο που πηγάζει από τα χρόνια της τουρκοκρατίας και συνδυάζει την ανάσταση του Χριστού με την ανάσταση του Γένους, παραλληλίζοντας το Άγιο Φως με το φως της ελευθερίας.

Ιδιαίτερη αναφορά, επίσης, γι’ αυτή την ημέρα συναντάμε σε πολλά ιστορικά κείμενα για το πανηγύρι στο χωριό Φαρακλάτα της Κεφαλονιάς προς τιμή της Βαγγελίστρας.

Σε αυτό το χωριό, την προηγούμενη μέρα οι άνθρωποι πήγαιναν στην εκκλησία και σ’ ένα πανέρι τοποθετούσαν τέσσερα μικρά ψωμιά, έναν μεγάλο άρτο, ένα μπουκάλι λάδι και ένα μπουκάλι κρασί, για να εκκλησιαστούν. Μετά το τέλος της θείας λειτουργίας έπαιρναν πίσω τον μεγάλο άρτο, τον οποίο έκοβαν σε κομμάτια και τον μοίραζαν στους πιστούς, αφήνοντας  το ψωμί, το λάδι και το κρασί στον ναό.

Οταν ολοκληρωνόταν ο εσπερινός, πραγματοποιούταν ολονυχτία, όπου οι κάτοικοι του χωριού «βαρούσαν τουφεκιές» ή έφερναν μπαρούτι από τον Μοριά και έριχναν πυροτεχνήματα. Στο κελί της εκκλησίας και όπου αλλού υπήρχε κόσμος μοιραζόταν φαγητό. Κάποιοι μάλιστα μαγείρευαν αλιάδα, το τυπικό φαγητό της ημέρας, μπακαλεόπιτα και κοφισόπιτα, ειδικά φτιαγμένες για το πανηγύρι που στηνόταν αμέσως μετά.

Το ξημέρωμα έβγαζαν λιτανεία την εικόνα της Βαγγελίστρας σε όλο το χωριό με τη συνοδεία της Φιλαρμονικής του Αργοστολίου, ενώ τα τελευταία χρόνια η λιτανεία πραγματοποιείται το απόγευμα της 25ης Μαρτίου.

Αξίζει, επίσης, να αναφέρουμε ότι τη συγκεκριμένη μέρα απαγορεύεται οι Κεφαλονίτες να βάλουν στο σπίτι τους λουλούδια ή χόρτα, διότι τον επόμενο χρόνο θα βρουν μέσα του φίδι, σύμφωνα πάντα με τη λαϊκή παράδοση.

Ακόμη, κάνοντας ιστορική αναδρομή συναντάμε την περιοχή Ρουμλούκι Ημαθίας, όπου η 25η Μαρτίου θεωρούταν μεγάλη εθνική και θρησκευτική γιορτή για τους κατοίκους της, οι οποίοι έπρεπε απαραιτήτως να εκκλησιαστούν και κανείς μα κανείς δεν εργαζόταν.  (Για όσους δε γνωρίζουν, η λέξη ρουμλούκι σημαίνει ελληνότοπος ή ελληνοχώρα. Το τοπωνύμιο αυτό δόθηκε από τους Τούρκους κατακτητές, υποδεικνύοντας την αναγνώριση ως προς τον ελληνικό πληθυσμό που κατοικούσε στην περιοχή και η απελευθέρωσή της από τον τουρκικό ζυγό έγινε από τον ελληνικό στρατό στις 18 Οκτωβρίου του 1912. Σήμερα, Ρουμλούκι εννοούμε το τμήμα του κάμπου της Ημαθίας που διασχίζει ο ποταμός Αλιάκμονας και απλώνεται από τα υψώματα της Βέροιας μέχρι τον Λουδία και τον Θερμαϊκό).

Μετά το πέρας της θείας λειτουργίας, ακόμη και κατά τη διάρκεια της τούρκικης κατοχής, ο δάσκαλος εκφωνούσε λόγο που τόνιζε τη διττή σημασία της ημέρας για τους ορθόδοξους Ελληνες, ενώ τη δημιουργία ελεύθερου

ελληνικού κράτους οι υπόδουλοι Ρουμλουκιώτες τη χαρακτήριζαν ως Παλαιά Ελλάδα.

Στη συνέχεια, ο ιερέας τελούσε επιμνημόσυνη δέηση για τους νεκρούς αγωνιστές του 1821 και έπειτα οι μαθητές τραγουδούσαν τον Εθνικό Υμνο και δημοτικά τραγούδια που αναφέρονταν στους ήρωες της Ελληνικής Επανάστασης. Μετά την απελευθέρωση της περιοχής, στις εκδηλώσεις για την 25η Μαρτίου συμπεριλαμβανόταν και η παρουσίαση σχετικών θεατρικών έργων.

Το μεσημέρι, οι Ρουμλουκιώτες έτρωγαν το καθιερωμένο γι’ αυτούς φαγητό της ημέρας, ταβά (ταψί) στο φούρνο με ψάρι γριβάδι και κρεμμύδια.

Φυσικά δεν θα μπορούσαμε να παραλείψουμε και την περιοχή των Καλαβρύτων, όπου στις 25 Μαρτίου πραγματοποιείται τρισάγιο στο Πανελλήνιο Ηρώο των Αγωνιστών του 1821, συνδυασμένο, όπως σε όλη την Ελλάδα, με κατάθεση στεφάνων, τήρηση ενός λεπτού σιγής στη μνήμη των ενδόξων ηρώων, ανάκρουση του Εθνικού Υμνου, δοξολογία στον προαύλιο χώρο του ιστορικού Ναού της Μονής Αγίας Λαύρας και απαγγελία πανηγυρικού λόγου.

Ιδιαίτερη εντύπωση προκαλεί, εντούτοις, η αναπαράσταση ορκωμοσίας των αγωνιστών και κήρυξης της Επανάστασης από τον θεατρικό όμιλο Καλαβρύτων «Πάνος Μίχος». Ακολουθεί παρουσίαση εθνικών παραδοσιακών χορών, καθώς και απονομή επάθλων στους νικητές του ποδηλατικού γύρου Θυσίας στη διαδρομή Πάτρα – Χαλανδρίτσα – Καλάβρυτα – Αγία Λαύρα, αφού στις 24 του μήνα ο ηγούμενος της μονής συνηθίζεται να παραδίδει το λάβαρο της επανάστασης και ένα στεφάνι δάφνης  στον πρώτο δαφνοδρόμο, για να μεταφερθούν στην Πάτρα προς στέψη του ανδριάντα Παλαιών Πατρών Γερμανός και στις 25 να επιστραφούν.

Και επειδή πολλοί είναι αυτοί που πρεσβεύουν την άποψη ότι η ιστορία επαναλαμβάνεται και ότι οι καιροί μας είναι… χαλεποί, καλό θα ήταν να μείνει στη μνήμη όλων μας ότι η Επανάσταση του ’21 στάθηκε το πιο σημαντικό γεγονός της εποχής του, γιατί απέδειξε ότι η αγωνιστικότητα και η ισχυρή θέληση ενός λαού μπορούν ν’ αλλάξουν την ιστορική του μοίρα. Αλλωστε, παρά τη διχόνοια και τα μελανά σημεία των προγόνων μας, οι αγωνιστές του ’21 μας παρέδωσαν ένα συμβόλαιο ελευθερίας, γραμμένο κυριολεκτικά με το αίμα τους.

Οπως έλεγε και ο Μακρυγιάννης: «Τούτην την πατρίδα την έχομεν όλοι μαζί, και σοφοί κι αμαθείς και πλούσιοι και φτωχοί και πολιτικοί και στρατιωτικοί και οι πλέον μικρότεροι άνθρωποι. Το λοιπόν δουλέψαμε όλοι μαζί, να την φυλάμεν κι όλοι μαζί και να μην λέγη ούτε ο δυνατός “εγώ”, ούτε ο αδύνατος. Ξέρετε πότε να λέγει ο καθείς “εγώ”; Οταν αγωνιστεί μόνος του να φκειάση ή να χαλάση, να λέγη “εγώ”, όταν όμως αγωνίζονται πολλοί να φκειάσουν, τότε να λένε “εμείς”. Είμαστε εις το “εμείς” κι όχι εις το “εγώ”».

Να γιατί ο Αγώνας του ’21 παραμένει διαχρονικός και επίκαιρος για μας τους Νεοέλληνες, καθώς η ελευθερία όποιας μορφής, θέλει αρετή, τόλμη και φυσικά πολλές θυσίες για να αποκτηθεί, πόσο μάλλον δε για να διατηρηθεί.

{Πηγή δημοσίευσης: https://www.kiosterakis.gr, https://www.protothema.gr/ }