Η Περιφερειακή Ενότητα Ροδόπης ανήκει στην Περιφέρεια Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης και ειδικότερα στην γεωγραφική ενότητα της Θράκης. Ουσιαστικά μιλάμε για τον νομό Ροδόπης, ο οποίος έχει πάρει το όνομά του από την ομώνυμη οροσειρά, της οποίας το ανατολικό τμήμα εκτείνεται κατά μήκος των ελληνοβουλγαρικών συνόρων, στα βόρεια του νομού. Βόρεια συνορεύει με την Βουλγαρία, δυτικά με το νομό Ξάνθης, ανατολικά του βρίσκεται ο νομός Έβρου και από τα νότια τον βρέχει το Θρακικό Πέλαγος σε μια ακτογραμμή μήκους 58 χιλιομέτρων.

Έχει έκταση 2.543 τετραγωνικά χιλιόμετρα, και πληθυσμό 112.039 κατοίκους, σύμφωνα με την απογραφή του 2011. Πρωτεύουσα του νομού είναι η Κομοτηνή, η οποία είναι και η έδρα της διοικητικής περιφέρειας Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης. Η πόλη έχει πληθυσμό 50.990 κατοίκους και φιλοξενεί την έδρα και πολλές σχολές του Δημοκρίτειου Πανεπιστημίου Θράκης. Βέβαια, από την πόλη δεν λείπουν τα αξιοθέατα, όπως το περίφημο Ιμαρέτ Κομοτηνής, ένα από παλαιότερα οθωμανικά μνημεία στην Θράκη (1360-1380), το βυζαντινό φρούριο, τα τζαμιά, τα μουσεία, τα μνημεία. Η Κομοτηνή σύμφωνα με τις αφηγήσεις του έχει 16 συνοικίες και 4.000 σπίτια με αμπέλια και κήπους. Διαθέτει 16 τζαμιά, μοναστήρι δερβίσηδων, δύο πτωχοκομεία και δύο λουτρά. Τα παιδιά των οθωμανών μορφώνονται σε ένα «Μεντρεσσέ», σε τέσσερις μέσες σχολές και σε επτά κατώτερες. Στο παλιό φρούριο, το οποίο έχει αρχίσει να καταστρέφεται, κατοικούν μόνον Εβραίοι και άπιστοι ραγιάδες. Το όνομα της πόλης από Κομοτηνή και Κομουτζηνά των Βυζαντινών έχει παραφθαρεί σε Γκιουμουλτζίνα στην τουρκική γλώσσα. Από την περιγραφή του Τσελεμπή διαπιστώνουμε πως η πόλη στα χρόνια της Τουρκοκρατίας από μικρή και ασήμαντη Βυζαντινή κωμόπολη μεταβάλλεται σε μια πόλη πλούσια και μεγάλη πόλη, κέντρο της οικονομικής ζωής της ευρύτερης περιοχής.

Ο νομός Ροδόπης κατοικήθηκε από τις απαρχές της Προϊστορίας μέχρι σήμερα από συμπαγή ελληνικά φύλλα. Εδώ συναντήθηκαν κύριοι χερσαίοι και θαλάσσιοι δρόμοι με αποτέλεσμα τις συχνές μετακινήσεις φυλετικών ομάδων, τους αποικισμούς, πολλές εχθρικές επιδρομές και πολέμους. Η περιοχή εκτέθηκε μοιραία σε επιδράσεις λαών και πολιτισμών και γνώρισε πολλούς κατακτητές.

Ο φυσικός πλούτος που φιλοξενεί η περιοχή της Ροδόπης είναι αδύνατον να περιγραφεί σε λίγες αράδες! Από την οικολογική σκοπιά, η οροσειρά της Ροδόπης συνθέτει ένα ανεκτίμητο οικοσύστημα της Βαλκανικής χερσονήσου και αποτελεί μία από τις πλέον ενδιαφέρουσες περιοχές της Ευρώπης, εξαιτίας της μεγάλης βιοποικιλότητας που φιλοξενεί. Αυτό οφείλεται ως ένα σημείο και στη γεωγραφική της θέση, η οποία αποτελεί σημείο συνάντησης της βαλκανικής, ιρανοκασπικής και μεσογειακής χλωρίδας και πανίδας. Εκτός από την γεωλογική σύσταση του εδάφους και τη γεωμορφολογία της περιοχής, υπάρχει και άλλος ένας λόγος για την παρουσία αυτής της μεγάλης βιοποικιλότητας. Η ευρύτερη περιοχή δεν κατακλύστηκε από τους παγετώνες της Παγετώδους Εποχής, κι έτσι, πολλά είδη χλωρίδας της κεντρικής και βόρειας Ευρώπης βρήκαν καταφύγιο στον ορεινό όγκο της Ροδόπης, και τα συναντάμε σήμερα στο νοτιότερο όριο της εξάπλωσής τους. Γενικώς η Ροδόπη φιλοξενεί τα πλουσιότερα δάση της Ελλάδας, παρέχει καταφύγιο σε πολλά είδη πανίδας –κάποια από τα οποία απειλούνται με εξάλειψη–, αλλά διαθέτει και χλωριδικό πλούτο, με πολλά σπάνια και ενδημικά είδη.

Ο ορεινός όγκος που ονομάζουμε συνολικά Ροδόπη, στα βόρεια του νομού Ροδόπης έχει να επιδείξει το Παπίκιον όρος, το οποίο μαζί με τα Θρακικά Μετέωρα αποτελούν τα σημαντικότερα βουνά της περιοχής. Στα σύνορα με τη Βουλγαρία, υπάρχει το δάσος Δρυμός, γνωστό και ως δάσος Χαϊντούς, ένα εντυπωσιακό δασικό σύμπλεγμα με θεόρατες αιωνόβιες οξιές που ξεπερνούν σε ύψος τα 30 μέτρα. Στην περιοχή βρίσκουν μεγάλα θηλαστικά, ενώ από την δεκαετία του ογδόντα 180 στρέμματα του δάσους έχουν μπει υπό καθεστώς προστασίας και έχουν χαρακτηριστεί «Μνημείο της Φύσης». Αλλά δεν εντοπίζεται μόνο στους ορεινούς όγκους ο φυσικός πλούτος του νομού. Το ανατολικό τμήμα της Βιστωνίδας, η λίμνη Ισμαρίδα και το σύμπλεγμα των  μικρότερων λιμνών της, δημιουργούν μια εκτεταμένη υγροτοπική ζώνη στα νότια του νομού η οποία φιλοξενεί σημαντικό αριθμό ειδών ορνιθοπανίδας, κατ’ αναλογία με τους υγροτόπους του γειτονικού νομού Ξάνθης. Η περιοχή των υγροτόπων ανήκει διαχειριστικά στον Φορέα Διαχείρισης Δέλτα Νέστου & Λιμνών Βιστωνίδας – Ισμαρίδας.