Η Περιφερειακή Ενότητα Ξάνθης αποτελείται ουσιαστικά από το νομό Ξάνθης, ο οποίος  μαζί με τους νομούς Ροδόπης και Έβρου αποτελούν την γεωγραφική ενότητα της Θράκης, ενώ μαζί με τους νομούς Δράμας και Καβάλας συμπληρώνουν την Περιφέρεια Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης, την ελληνική Περιφέρεια που καταλαμβάνει το Βορειοανατολικότερο σημείο της χώρας. Ο νομός συνορεύει ανατολικά με το νομό Ροδόπης, βόρεια με τη Βουλγαρία, βορειοδυτικά με το νομό Δράμας, νοτιοδυτικά με το νομό Καβάλας και νότια βρέχεται από το Θρακικό Πέλαγος. Η έκταση του νομού Ξάνθης ανέρχεται σε 1.793 τετραγωνικά χιλιόμετρα και ο πληθυσμός της, σύμφωνα με την απογραφή του 2011, στους 101.856 κατοίκους. Πρωτεύουσα του νομού είναι η Ξάνθη με πληθυσμό 71.657 κατοίκων, μια πόλη γνωστή για την πολιτιστική παράδοση και την αρχιτεκτονική της παλιάς πόλης, με τα “σαχνισιά”, τα χαρακτηριστικά ξύλινα μαδέρια- υποστυλώματα που στηρίζουν τα δωμάτια του ορόφου που επεκτείνονται πέρα από τα όρια της τοιχοποιίας του ισογείου.

Η αρχαία πόλη Ξάνθεια, που ταυτίζεται πιθανότατα με τη σημερινή Ξάνθη, αναφέρεται από τον Στράβωνα τον 1ο π.Χ. αιώνα: «Μετά δε την ανά μέσον λίμνην (Βιστονίδα) Ξάνθεια, Μαρώνεια και Ίσμαρος…». Μάλλον η Ξάνθεια δεν κατάφερε να επιβιώσει την ρωμαϊκή εποχή και εγκαταλείφτηκε. Φαίνεται να κατοικήθηκε και πάλι τον 3ο μ.Χ. αιώνα, όταν οι συχνές επιδρομές βαρβαρικών φυλών ανάγκασαν τους πληθυσμούς της περιοχής να μετακινηθούν από τα παράλια προς την ορεινή ενδοχώρα για λόγους ασφάλειας. Ο νομός Ξάνθης προσφέρει τα πάντα στον επισκέπτη. Και θάλασσα και βουνό και μοναδική ιστορία και πολιτισμό. Αλλά αυτό που εντυπωσιάζει είναι τα απέραντα δάση του. Η δασοκάλυψη στους ορεινούς όγκους έχει μετρηθεί σε 616.000 στρέμματα δάσους και σε 148.000 στρέμματα μερικώς δασοσκεπή. Με αυτές τις επιδόσεις ο νομός συγκαταλέγεται μεταξύ των πέντε σημαντικότερων νομών της Ελλάδας όσον αφορά τα δάση. Ο φυσικό πλούτος του νομού συναγωνίζεται την πλούσια ιστορία και το πολιτισμικό μωσαϊκό, προσδίδοντας στην περιοχή μία αξεπέραστη γοητεία που έλκει επισκέπτες από κάθε γωνιά της Ελλάδας και όχι μόνο.

Ίσως ο νομός Ξάνθης να αποτελεί την πλέον αντιπροσωπευτική περιοχή της Θράκης. Διαθέτει σπάνιας ομορφιάς και σημαντικά για την διατήρηση της βιοποικιλότητας ορεινά, παραποτάμια, παραλίμνια και παράκτια οικοσυστήματα, με εκτεταμένους βιοτόπους μεγάλης ποικιλομορφίας και μια έντονα διαφοροποιούμενη γεωμορφολογική εικόνα. Με αυτό τον τρόπο μπορεί και φιλοξενεί σχεδόν όλες τις διαπλάσεις βλάστησης που μπορούμε να συναντήσουμε στην Ελλάδα και –από γενετικής άποψης– αποτελεί ένα «πυρήνα ειδών», καθιστώντας την περιοχή μοναδική. Καθένα από τα οικοσυστήματα που συναντάμε έχει τα δικά του οικολογικά χαρακτηριστικά και λόγω της μεταξύ τους αλληλεπίδρασης, συνθέτουν ένα ενιαίο και εξαιρετικά ευαίσθητο ευρύτερο φυσικό οικοσύστημα, με μεγάλη παρουσία σπάνιων ειδών χλωρίδας και πανίδας, μερικά των οποίων απειλούνται με εξάλειψη.

Τα φυσικά αξιοθέατα του νομού είναι πολλά και ιδιαίτερα ενδιαφέροντα. Ο επιβλητικός ποταμός Νέστος διαρρέει το αισθητικό δάσος των Στενών –το οποίο μοιράζονται οι νομοί Ξάνθης και Καβάλας– και καταλήγει σε ένα εντυπωσιακό δέλτα σχηματίζοντας πλούσιους σε πανίδα υγροτόπους, στους οποίους συχνάζουν εκατοντάδες είδη ορνιθοπανίδας, ένας πραγματικός παράδεισος για τους παρατηρητές πουλιών. Τα Στενά Νέστου -Θρακικά Τέμπη-, προστατεύονται ως αισθητικό δάσος και από την Κοινοτική Οδηγία 79/409 για τη διατήρηση της ορνιθοπανίδας, Αλλά και ο πασίγνωστος καταρράκτης του Λειβαδίτη, η λίμνη της Βιστωνίδας, ο ευλογημένος κάμπος της Ξάνθης και ο ορεινός όγκος της Ροδόπης που κρύβει σχεδόν παρθένα δάση και ανέγγιχτους οικότοπους, συγκαταλέγονται ανάμεσα στις αμέτρητες ομορφιές που μας επιφυλάσσει ο φυσικός πλούτος του νομού Ξάνθης. Επίσης, το τελευταίο αδιατάρακτο δάσος της Ροδόπης βρίσκεται εδώ, στο νομό Ξάνθης. Πρόκειται για το περίφημο δάσος της Χαϊντού, δηλαδή του Ερύμανθου, με τις αιωνόβιες οξιές, ύψους άνω των 30 μέτρων. Ανήκει στο ελληνοβουλγαρικό Εθνικό Πάρκο Ροδόπης και ανήκει στο πανευρωπαϊκό δίκτυο προστατευόμενων περιοχών Natura 2000.

Το Δέλτα Νέστου με το παραποτάμιο δάσος και τις αμμοθίνες του, η Λίμνη Βιστωνίδα και το Πόρτο Λάγος, δημιουργούν στην περιοχή μια αλυσίδα υγροβιοτόπων. Όλοι αποτελούν περιοχές διεθνούς ενδιαφέροντος, και προστατεύονται από τη Διεθνή Σύμβαση Ramsar, Απόφαση του Εθνικού Συμβουλίου Προστασίας Περιβάλλοντος 28/02/1980. Σημαντικό από οικοσυστημική άποψη και το Δάσος Κοτζά Ορμάν το οποίο απλώνεται στις όχθες του Νέστου και φιλοξενεί σημαντικά και σπάνια είδη χλωρίδας και πανίδας. Την εξαιρετική αυτή φυσική βιοποικιλότητα συμπληρώνει η φυσιογνωμία των παραδοσιακών οικισμών του Νομού Ξάνθης με τα ιδιαίτερα και ιδιόμορφα χαρακτηριστικά της: ιστορικά, κοινωνικά, εθνολογικά, θρησκευτικά, οικιστικά και αρχιτεκτονικά.